Tatry i Podtatrze
Podtatrze jest krainą geograficzno-etnograficzną leżącą na terenie Polski i Słowacji. Zaszłości historyczne sprawiają, że obszar ten zamieszkuje wiele narodowości. Zacznijmy jednak od określenia ram terytorialnych Podtatrza. Tworzy je Podhale, Orawa i Spisz, przy czym tylko Podhale znajduje się w całości na terytorium Polski. Pozostałe regiony leżą w zdecydowanej większości na terenie naszego południowego sąsiada. Jest to wynikiem wydarzeń historycznych, których korzenie sięgają II połowy średniowiecza. Wtedy to omawiane ziemie przechodziły z rąk do rąk, jako rozliczenie między kolejnymi władcami. Tym samym na Podtatrzu krzyżowały się wpływy wołoskie, polskie, ruskie, węgierskie i słowackie. Obecnie dochodzą jeszcze elementy ukraińskie i niemieckie.
Zwiedzanie Podtatrza najprościej rozpocząć od Podhala, które znajduje się u północnych podnóży Tatr. Zajmuje ono środkową część Kotliny Podhala, a na południu wkracza w góry. Jednocześnie jest najdalej wysuniętą na północ częścią Karpat Centralnych. Najważniejszymi miejscowościami są Zakopane, Białka Tatrzańska, Bukowina Tatrzańska i Poronin. Stolicą regionu jest Nowy Targ. W polskiej tradycji chrześcijańskiej dużą rolę odgrywa też Ludźmierz, w którym znajduje się najstarsza parafia katolicka Podhala. Pierwszy drewniany kościół wzniesiono tu w 1234 r. dla zakonu cystersów. Istnieje tu także sanktuarium Matki Boskiej Ludźmierskiej (nazywanej Gaździną Podhala). Cudowna figura ma podobno 600 lat. Związana jest także z nią historia, którą górale odczytali jako znak wyboru Polaka na papieża. Kiedy w 1963 roku podczas prowadzonej przez prymasa Wyszyńskiego uroczystości koronacji figury, z rąk Matki Boskiej Ludźmierskiej wypadło berło, złapał je biskup Karol Wojtyła. Górale stwierdzili wtedy: „cosik z tego będzie”. I rzeczywiście - Polak został Papieżem. Sanktuarium odwiedził podczas swojej pielgrzymki do Ojczyzny w 1999 r. Na pamiątkę tych wydarzeń, obok świątyni założono Ogród Różańcowy. Stoi w nim naturalnych rozmiarów pomnik Jana Pawła II.
Nieco mniej religijną przeszłość ma Orawa i Spisz. Pierwsza znajduje się w zdecydowanej większości na terenie Słowacji. Po stronie polskiej najważniejszymi miejscowościami są Lipnica Wielka i Jabłonka (znajduje się tu m.in. Orawski Park Etnograficzny). Na Słowacji największe znaczenie odgrywają: Dolny Kubin, Trzciana, Namiestów, Twardoszyn, a także Zuberzec i Orawice. Warta odwiedzenia jest słowacka miejscowość Oravsky Podzamok, w której wybudowano Zamek Orawski. Znajduje się on na 112 - metrowej wapiennej skale, która jest ścisłym rezerwatem przyrody. Zabudowania warowni strzegącej dawniej bezpieczeństwa szlaku łączącego Polskę z Węgrami, są obecnie największym i najbardziej znanym zabytkiem regionu. Najstarszą częścią jest zamek górny pochodzący z XIII wieku. Prowadzi do niego 880 schodów z zamku dolnego. Niesamowitym przeżyciem jest spacer nad rzeką po zawieszonym nad nią na wysokości 100 m, wąskim tarasie. Rozpościera się z niego niezapomniany widok na Tatry Zachodnie.
Jak już wspomnieliśmy, w skład Podtatrza wchodzi też Spisz. Początkowo obejmował on jedynie okolice Zamku Spiskiego, ale z czasem bardzo się rozrósł (3,7 tys. km2). Obecnie zajmuje część Centralnych i Wewnętrznych Karpat Zachodnich. W polskiej części Spisza (195,5 km2) leży 14 wsi. Warto jednak wybrać się na Słowację, gdzie znajduje się Zamek Spiski - największy średniowieczny kompleks warowny w Europie Środkowej. Historycy twierdzą, że jego budowa rozpoczęła się w XII wieku, a zamieszkiwany był aż do 1948 roku. Obecnie mieści się tam muzeum, obok którego pobudowano Spiską Kapitułę - miasteczko kościelne z Katedrą św. Marcina.
