Szlakiem mennonitów

Jeśli chcesz zwiedzić zabytki związane z ciekawą grupą ludności – mennonitów – koniecznie musisz udać się na Żuławy Wiślane. Choć turyści dość rzadko odwiedzają ten region, atrakcji jest tu wiele. Groble, liczne kanały to krajobraz, który jest dziełem człowieka, próbującego dostosować tutejsze warunki do swych potrzeb. Uderza panująca na Żuławach cisza i spokój, zachwyca bogactwo przyrody i piękne krajobrazy, fascynują ślady przeszłości i oryginalnej kultury dawnych mieszkańców tego regionu. A wielkie zasługi w kształtowaniu tutejszego krajobrazu mieli osadnicy z Holandii, którzy zaczęli osiedlać się na terenie Żuław Wiślanych już w XVI wieku.

Żuławy, położone w delcie Wisły, pozwalają na poznanie kultury jednej z ciekawszych grup etnicznych i religijnych, które żyły na polskich ziemiach. To kultura mennonitów. Kim byli ci fascynujący ludzie? Byli oni protestantami, którzy stworzyli jeden z głównych nurtów anabaptyzmu. Wyróżniały ich przede wszystkim poglądy, zabraniające noszenia broni oraz piastowania wysokich urzędów. To właśnie fakt, że odmawiali służby wojskowej, był głównym powodem prześladowań wyznawców tej ludności. Uważano ich za wrogów państwa. Prześladowani w rodzinnej Holandii, w połowie XVI wieku opuścili rodzinne strony i znaleźli schronienie w bardziej tolerancyjnej Polsce. Tu nazwano ich Olędrami i taka nazwa funkcjonuje do dnia dzisiejszego.

Nowi osadnicy dokonali na terenie Żuław dwóch ważnych rzeczy: uregulowali deltę Wisły oraz zbudowali wiele wiatraków. Budowle, które przyczyniły się do regulacji Wisły, są dziś wspaniałymi zabytkami techniki. To nie tylko wspomniane już groble i kanały. To również liczne wały przeciwpowodziowe, jazy, akwedukty, mosty zwodzone oraz stacje pomp. Ważnymi budowlami budowanymi przez Olędrów były wiatraki, które z czasem stały się symbolem Żuław.

W jakich miejscowościach można natknąć się na ich ślady?

Jednym z takich punktów, związanych dawniej z osadnictwem mennonitów, jest Sobieszewo. W tej peryferyjnej dzielnicy Gdańska zachowały się XVIII-wieczne nagrobki, przypominające o dawnych mieszkańcach wsi. Ze śladami Olędrów zetknąć można się również w miejscowości Świbno, gdzie największą atrakcją jest Przekop Wisły. Przekop ten, utworzony pod koniec XIX wieku, uchronił Żuławy przed niejedną powodzią. To sztucznie utworzone ujście rzeki było w tamtych czasach prawdziwym cudem techniki. Nad Przekopem Wisły leży również inna wieś związana z dawnymi osadnikami. To Mikoszewo, będące obecnie popularnym letniskiem. Tu zobaczyć można dawne przykłady dawnego budownictwa, charakterystycznego dla Żuław na przełomie XIX i XX stulecia. To karczma oraz domy podcieniowe. Wśród tych zabytków znajdują się zarówno budowle murowane, jak i te wzniesione z drewna. Jeden z domów zbudowano ze starych barek, które niegdyś służyły do przemieszczania się po Wiśle. Tu również można zobaczyć zabytkowy cmentarz ewangelicki. Cmentarze mennonitów mają jedną, bardzo charakterystyczną cechę, dzięki której łatwo je rozpoznać w krajobrazie. Zakładano je zawsze na sztucznie usypanych wzgórzach i otaczano drzewami.

Najcenniejsze zabytki dawnej, żuławskiej architektury można zobaczyć w dwóch sąsiadujących ze sobą miejscowościach – w Drewnicy oraz w Żóławkach. To wiatraki – koźlaki oraz słynne domy gburskie. Zachowały się tu również ciekawe zagrody, zarówno te podcieniowe, jak i holenderskie. Ciekawy zespół domów zobaczyć można też w Nowej Kościelnicy oraz w Jezierniku. We wsi Lubiszewo zachowało się wiele domów drewnianych o konstrukcji ryglowej, a najcenniejszy z zachowanych tu budynków powstał w połowie XVIII stulecia. Dwie ciekawe zagrody można również zobaczyć w Orłowie. Ważnym punktem na szlaku mennonitów jeszcze do niedawna było Wikrowo Wielkie, w którym znajdował się najcenniejszy z wiatraków. Niestety, zniszczony przez pożar, dziś jest już tylko wspomnieniem. Zachowała się za to w tej miejscowości historyczna zabudowa oraz cmentarz.

Pamiątki po osadnikach szukających schronienia na ziemiach polskich spotkać można nie tylko na wsiach, ale i w miastach. Przykładem może być tutaj Nowy Dwór Gdański, w którym zachowały się urocze zabudowania z XVIII i XIX wieku. Tu również działa Muzeum Żuławskie, w którym można zapoznać się z historią oraz kulturą tego ciekawego regionu.

Na terenie Żuław zachowała się jeszcze inna atrakcja. To dwa olęderskie domy modlitwy. Jeden z nich znajduje się w miejscowości Jezioro, która uchodzi za najbardziej mennonicką miejscowość na ziemiach polskich. Dlaczego? Zanim przybyli tu osadnicy z Holandii, większość terenów zajętych obecnie przez wieś znajdowała się pod wodą. Dopiero przybysze osuszyli ten teren i przystosowali do swych potrzeb. Tu znajduje się również cmentarz, który jest najstarszym zabytkiem na Żuławach związanym z tą grupą ludności.

Jedną z największych osad mennonickich na Żuławach były Markusy. Tu również zachował się dawny cmentarz oraz jeden z najstarszych domów olęderskich. Kolejną ciekawostkę związaną z Olędrami można zobaczyć nad Jeziorem Druzno, we wsi Żółwiniec. Tu, oprócz starych zagród, zachowała się zabytkowa stacja pomp. Warto zajrzeć też do miejscowości Węgle-Żukowo, gdzie znajdują się ciekawe obiekty, takie jak: wozownia, spichlerz, stodoły oraz największa atrakcja – młyn parowy.