Zamek Moszna
fot. By Poconaco (Own work) [CC BY-SA 4.0], via Wikimedia Commons

Pałace i dwory południowej Polski

Rezydencje, pałace i dwory – symbole bogactwa i potęgi ich dawnych właścicieli są dziś zazwyczaj siedzibami muzeów lub innych placówek kulturalnych. W niektórych mieszczą się sanatoria lub szpitale czy domy opieki, niektóre zostały zamienione w eleganckie hotele. Inne popadają w ruinę, zapomniane przez ludzi, czekające na bogatego inwestora.

Na terenie południowej Polski pierwsze okazałe rezydencje pałacowe pojawiają się w początkach XVI wieku i zazwyczaj są skutkiem przebudowy starszego zamku. Na terenie Małopolski najpierw zachwycono się renesansem florenckim, w którym to zaczęli wznosić swe rezydencje najmożniejsi mieszczanie krakowscy. Przykłady? Te najbardziej znane to Willa Decjusza oraz Pałac Ciołka. Renesansowe pałace znane są również z terenów Dolnego Śląska, gdzie – jak wiadomo – okazałych zamków i pałaców nie brakuje. W XVII wieku pojawiły się na terenie Polski południowej pałace wznoszone w stylu barokowym. Fortyfikacje, tak ważne jeszcze niedawno, straciły na znaczeniu. Większą rolę zaczęły natomiast odgrywać funkcje reprezentacyjne pałaców. Stąd też niezwykłe zamiłowanie do okazałych dziedzińców oraz malowniczych i rozległych ogrodów wokół rezydencji. Tu najlepszymi przykładami mogą być pałace w Dukli, Kurozwękach oraz w Kozłówce. Najciekawsze rezydencje pochodzą jednak z przełomu XIX i XX wieku. W tym czasie modny stał się neogotyk, nawiązano również do innych stylów architektonicznych znanych z przeszłości. Co więcej – poszczególne style architektoniczne zaczęto łączyć ze sobą, eksperymentować z nimi, często uzyskując w ten sposób niezwykle ciekawe efekty. Najlepszym przykładem rezydencji, w której połączono ze sobą niemal wszystkie style znane w światowej architekturze, jest pałac w Mosznej w pobliżu Opola. Ciekawymi przykładami odważnego łączenia poszczególnych stylów są również pałace w Bożkowie oraz w Krowiarkach. Pałace były tymi najbardziej okazałymi rezydencjami dla wielkich panów, jednak i nieco skromniejsze dworku potrafią dziś wzbudzić zachwyt wśród odwiedzających je turystów. Dwory powstawały przeważnie na wsiach i służyły szlachcie: dość zamożnej, a jednak niezbyt bogatej.  Większość z nich to obiekty drewniane, sporo jest jednak i dworów murowanych. Podobnie jak pałace, zaczęto je stawiać w początkach XVI wieku jako symbol bogactwa i władzy. Na terenie południowej Polski wśród dworków szlacheckich można znaleźć prawdzie perełki, jak barokowy dworek w Łopusznej czy murowany dwór obronny z Szymbarku.